تحصیل دکترا در آلمان

چرا تحصیل دکترا در آلمان یک فرصت ایده‌آل است؟

امروزه تحصیل دکترا در آلمان فرصتی ایده‌آل برای دانشجویان خارجی محسوب می‌گردد که مزیت دریافت حقوق و اخذ ویزای کار و اقامت هم دارد. بورسیه‌های تحصیلی و امکانات این کشور، تحصیل دکترا را بسیار آسان و مقرون‌به‌صرفه نموده است. کشور آلمان سالانه حدود ۴۰۰۰ فارغ‌التحصیل دکترا دارد؛ همین امر نشان‌دهنده شرایط مناسب و عالی این کشور از لحاظ کیفیت تحصیلی و زندگی است.

برای اخذ پذیرش در مقطع دکترا، دانشجویان نیاز به مدارک و شرایطی همچون معدل خوب در کارشناسی‌ارشد، مقالات و سوابق پژوهشی قوی و نمره زبان مناسب دارند. پس از آن، رمز اصلی موفقیت در اکثر برنامه‌ها، ارتباط با استاد راهنما و اخذ پذیرش از اساتید است. رقابت در برنامه‌های دکترا بسیار شدید است.

بیش از ۲۵٪ دانشجویان مشغول به تحصیل دکترا در آلمان از بورسیه تحصیلی بهره‌مند هستند. تعداد زیادی از دانشگاه‌های آلمان شهرت جهانی دارند؛ حدود ۴۳ دانشگاه آلمان در رتبه‌بندی جهانی QS ۲۰۲۴–۲۰۲۵ حضور داشتند. دانشگاه فنی مونیخ (TUM) حدود رتبه ۶۰ جهانی و هایدلبرگ حدود رتبه ۶۶ را دارد.

مدارک و انواع دکترا در آلمان

مدارک دکترا در آلمان به‌طور عمده در دو قالب اصلی ارائه می‌شوند:

• دکترای فردی (Individual PhD)
• دکترای گروهی/ساختاریافته (Structured/Group PhD)

در شیوه فردی که از گذشته رایج بوده است، در طول مدت تحصیل، دانشجو تز خود را زیر نظر یک استاد راهنما به‌طور مستقل پیش می‌برد. مدت تحصیل بسته به پروژه معمولاً بین ۳ تا ۵ سال است. لازمه این روش، سطح بالای خلاقیت، خودانضباطی و مسئولیت‌پذیری است. از ویژگی‌های این روش می‌توان به ساختار آزادانه و منعطف و امکان همکاری با بخش‌های غیر دانشگاهی، صنعتی و شرکتی اشاره کرد.

در روش گروهی (Structured)، دانشجویان دکترا با راهنمایی گروهی از اساتید، پروپوزال‌های تحقیقاتی خود را در چارچوب یک طرح منسجم و مرتبط ارائه می‌کنند. در آلمان بیش از ۷۰۰ برنامه دکترای گروهی/ساختاریافته وجود دارد که اغلب آن‌ها به زبان انگلیسی ارائه می‌شوند.

هزینه تحصیل دکترا در آلمان

هزینه تحصیل دکترا در آلمان حداقل تا ۶ ترم نخست در بسیاری از دانشگاه‌ها رایگان است. در عین حال، دانشجویان در تمام مقاطع ملزم به پرداخت هزینه ثبت‌نام و خدمات دانشجویی هستند که معمولاً بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ یورو در هر ترم است. بنابراین، مخارج شما عمدتاً به هزینه‌های زندگی محدود می‌شود.

برای اخذ ویزای دانشجویی لازم است تمکن مالی خود را برای داشتن حداقل حدود ۱۱۹۰۴ یورو در سال (طبق آخرین آپدیت) در قالب حساب مسدود نشان دهید. اگرچه اداره امور دانشجویی این مبلغ را حداقل می‌داند، چون هزینه‌های واقعی زندگی دانشجویی معمولاً حدود ۸۵۰ تا ۱۰۰۰ یورو در ماه است.

کمک‌هزینه، حقوق و بورسیه تحصیل دکترا در آلمان

اکثر دانشجویان دکترا یا دارای بورسیه تحصیلی هستند یا با مشارکت در پروژه‌های تحقیقاتی (قرارداد کاری دانشگاهی) حقوق دریافت می‌کنند. برای کمک‌هزینه تحصیل و زندگی، دانشجویان می‌توانند کار پاره‌وقت انجام دهند (با رعایت محدودیت‌های قانونی).

دانشجویان کشورهای عضو اتحادیه اروپا محدودیت خاصی برای اشتغال ندارند؛ اما دانشجویان سایر کشورها معمولاً بیش از ۱۹۰ روز تمام‌وقت یا ۲۴۰ نیم‌روز در سال اجازه کار ندارند، مگر با اخذ مجوز کار اضافی.

ویزای متقاضی در آلمان (برای تکمیل پذیرش) اجازه می‌دهد تا ۳ ماه وارد کشور شوید و پس از نهایی‌شدن پذیرش دکترا، برای ویزای دانشجویی کامل و سپس اجازه اقامت آلمان اقدام کنید. پس از ورود، ثبت حضور و درخواست اقامت الزامی است.

شرایط پذیرش در مقطع دکترا آلمان

با توجه به نوع تز (انفرادی یا گروهی) و دانشگاه، شرایط پذیرش متفاوت است؛ اما به‌طور کلی مدرکی که ارائه می‌کنید باید معادل مدرک کارشناسی‌ارشد در آلمان باشد. دانشجویانی که سابقه تحصیلی درخشان دارند می‌توانند با مسیر Fast-Track مستقیماً از دوره کارشناسی وارد دکترا شوند (معمولاً با گذراندن مصاحبه و آزمون ورودی).

الزام قطعی به دانش زبان آلمانی برای همه دوره‌های دکترا وجود ندارد؛ بسیاری از دوره‌ها به زبان انگلیسی هستند. با این حال، داشتن دانش آلمانی یک امتیاز مهم است؛ هم برای زندگی روزمره و هم برای موقعیت‌های بیشتر پژوهشی و شغلی.

اگر قصد تحصیل دکترا به زبان انگلیسی دارید، معمولاً باید مدرک IELTS یا TOEFL ارائه کنید. اگر زبان تحصیل شما آلمانی است، باید در آزمون‌هایی مانند DSH یا TestDaF شرکت و نمره موردنیاز را کسب کنید.

مراحل اخذ پذیرش تحصیل دکترا در آلمان

سیستم متمرکز پذیرش دکترا در آلمان وجود ندارد؛ اولین گام، پیدا کردن استاد راهنمایی است که مایل به همراهی شما در زمینه مورد علاقه‌تان باشد (از طریق وب‌سایت دانشگاه‌ها و گروه‌های پژوهشی). سپس کمیته مربوطه رزومه علمی شما را ارزیابی می‌کند تا صلاحیتتان برای دکترا تأیید شود.

لازمه این کار ارسال مدارک زیر است:

• فرم تقاضانامه تکمیل‌شده.
• توصیه‌نامه استادان (به‌ویژه استاد راهنمای ارشد قبلی).
• رونوشت تأییدشده مدارک تحصیلی (کارشناسی و کارشناسی‌ارشد).

نتیجه آزمون زبان آلمانی یا انگلیسی (در صورت نیاز) نیز باید همراه درخواست ارسال شود. اداره امور دانشجویی پس از بررسی مدارک، اجازه شروع تحصیل دکتری را صادر می‌کند. سپس باید در دانشگاه مورد نظر نام‌نویسی کنید و پذیرش را قطعی نمایید.

حتماً از مورد تأیید بودن مدارک خود مطمئن شوید و هم‌زمان برای ویزای دانشجویی و اجازه اقامت اقدام کنید. به تمکن مالی و نوع ویزا توجه داشته باشید؛ مثلاً دانشجوی ایرانی متقاضی دکترا نیازمند ویزای دانشجویی آلمان است.